double bind – catch 22 – dilemma – dubbele binding

In het Engels spreekt men over een “double bind” of “catch 22”, wat vrij vertaald een spreekwoordelijk dilemma is in het Nederlands (ook wel dubbele binding genoemd).

Als je …X… niet doet, dan zul je niet …(veilig zijn, plezier beleven, etc)

Als je …X… wel doet, dan zul je niet …(veilig zijn, plezier beleven, etc)

Dit dilemma is dus een speciaal type van innerlijk conflict dat enkel een verlies-situatie oplevert.  Je bent gedoemd als je het doet, en gedoemd als je het niet doet.  Meestal kan de persoon ook nog eens niet kiezen tussen de 2 situaties.  Wat helemaal verlammend werkt.

Volgens Gregory Bateson (steps to an ecology of mind, 1972, p206-208) – die de double bind definieerde- zijn zulke conflicten de wortel van een psychose.  In een “catch 22″situatie kan het conflict namelijk niet opgelost worden en draai je eindeloos in rondjes.

Wanneer een persoon zichzelf in een dubbele binding zet, dan zal hij/zij niet langer de beste manier trachten te vinden om het gewenste doel te bereiken.  Integendeel zelfs, men zal alle energie richten in het vermijden van de pijn of straf.  Straf hoeft niet fysiek te zijn, het kan ook verlating of afkeuring zijn.

Deze situaties komen vaker voor dan je zou denken:

A) Stel je maar eens voor op de werkvloer.  Je werkdruk is zo groot geworden, dat je het niet meer aankan.  Als je het ene werkstuk afwerkt, blijft het andere liggen.  Anderzijds als je het niet afwerkt, blijft het ook maar liggen.  In beide gevallen ben je je werk niet aan het doen.

B) Een ander voorbeeld binnen een bedrijf zou een “besparings ontslagronde” kunnen zijn.  Een manager die personeel moet ontslaan binnen zijn organisatie wordt dikwijls ook gevangen in een dubbele binding.  Aan de ene kant wil hij dat zijn personeel succesvol is en aan de andere kant ook z’n organisatie.  Als de manager de mensen laat afvloeien, dan hebben ze geen inkomens en verliezen ze misschien hun huis, etc.  Dus heeft de manager gefaald om die mensen “succesvol” te laten zijn. Aan de andere kant, als de manager de mensen niet ontslaat, kan het zijn dat de organisatie failliet gaat.  In beide gevallen is de manager dus onsuccesvol.

Om iemand te helpen uit een dilemma, zou het nuttig kunnen zijn om de overtuigingen te gaan bevragen en te analyseren:

We zouden het kunnen omschrijven als:

Als ik /…X…/ is het fout omwille van …

Als ik /…X…/ niet doe, is het fout omwille van …

Mijn onvermogen om te kiezen is een probleem, want …

Het tegenovergestelde van een “double bind” zou ik kunnen omschrijven als “keuze”:

externe referentie (de mening van de ander is belangrijk); bij keuze is dit interne referentie (mijn eigen mening telt).

Ik wil mijn huidige toestand vermijden, versus ik wil iets bereiken.

Bij “Double bind” kunnen we ook stellen dat het gaat om alles of niets, bij “keuze” heb je een waaier van keuzemogelijkheden (meer opties).

Nog een belangrijk verschil is bij “double bind” identiteit, en bij “keuze” is er een duidelijk verschil tussen gedrag en identiteit (persoon).  vb Ik ben dom vs ik heb iets doms gedaan. Het is nl veel moeilijker om iemands identiteit te veranderen dan het gedrag aan te passen.

Ook is het nuttig bij een interventie om de persoon vanop afstand te laten kijken naar zichzelf.  Waardoor inzicht verkregen wordt in de eigen situatie.  Misschien is het zelfs nodig om nog een stap verder te gaan: ik zie mezelf zien naar de situatie…

We kunnen ook een positieve double bind maken:

je bent ok als je /vb je grenzen bewaakt/.

Je bent ok als je /je grenzen niet bewaakt/.

Je bent ok als je niet kan kiezen

Voor meer info:

Christophe Dierckx

info@eenbeterplan.be

+32(0)486 897203